Skal skulen fyllast med retteautomatar?

Olav Sandanger Myklebust

lektor ved Volda vgs.
nestleiar i Lektorlaget

Tramteateret hadde på 1980-talet ein ungdomsserie, «Pelle Pararafin og automatspøkelsene». Pelle Parafins Bøljeband blir forsøkt drivne ut av kjellaren der dei øver med bandet sitt. Bak står den kyniske forretningsmannen Audun Automat, som har til hensikt å etablere ein hall for speleautomatar. Ny teknologi har skapt diskusjon til alle tider – frå frykt for speleavhengigheit av einarma bandittar til skepsis mot at KI blir ei kvilepute for læringa til born og unge.

Ny raudpenn

Dei store diskusjonane om kunstig intelligens i skulen har handla mest om korleis elevar har nytta KI i læringsarbeid – på godt og på vondt. Det har vore mindre merksemd på korleis, og om, lærarar og lektorar kan bruke KI i vurderingsarbeidet sitt. Dei to siste åra har vi blitt kjende med kor kraftige KI-verktøya er. Få personar i skulesektoren vil bli overraska over at «retteautomatar» står klare til å plukke opp raudpenna til læraren.

På ti sekund

Store aktørar innan skuleteknologibransjen har satsa stort på teknologi for å hjelpe lærarar med å vurdere elevane sine skriftlege arbeid. Éin aktør tilbyr teknologi som rettar korte og lange tekstoppgåver og matematikksvar som er skrivne for hand. Vurderingskriterium lagar programmet på ti sekund, basert kva læreverk elevane nyttar.

I Noreg har vi hatt KI-teknologi som i avgrensa omfang har gjort liknande, men ikkje i det omfanget som ein del utanlandske utdanningsinstitusjonar no nyttar. Dei største aktørane har retteprogram som er integrerte med dei store digitale læringsplattformene som høgare utdanning nyttar. Høgskule- og universitetssektoren er i gang med å sondere dette nye KI-landskapet.

Objektiviteten

Teknologiutviklarane lokkar med ei meir rettferdig og konsistent vurdering av elevarbeid. Programvarene skal tilsynelatande ikkje ha ubevisste fordommar som kan påverke karaktersetjinga, slik som identiteten og innsatsen til eleven. Personleg trur eg at problemet urettvis karaktersetjing reelt sett er minimalt i den norske skulen i 2025. Skulle den ikkje vere det, så bør ein kanskje jobbe med å endre det framfor å overlate heile vurderingsarbeidet til kunstig intelligens.

Forbrukarrådet er i rapporten «Ghost in the machine» tydeleg på at KI heller ikkje er fri for å innehalde, formidle, oppretthalde eller skape nye fordommar, avhengig av kva modellen er trent opp på av data. Automatspøkelset er tydeleg ikkje berre eit fenomen frå ungdomsserien på 1980-talet.

Vi som jobbar i skulen, spesielt i ungdomsskulen og vidaregåande skule, har kanskje drøymt om teknologisk vurderingshjelp når vi er dynga ned i rettebunkar. Det er ikkje tvil om at KI, isolert sett, ville kunne bidra til at læraren og lektoren må bruke mindre tid på visse typar av vurderingsarbeid. Men mange fryktar arbeidsgjevarar som er overtydde om at dette frigjer store mengder tid. For det er det slett ikkje sikkert det gjer.

Det har kome krav frå myndigheitene om grundigare vurderingar av elevarbeid, les: vurdering for læring. Elevar og foreldre ønskjer at borna skal kome inn på studium som krev høge poengsummar. Dei ønsker «oppskrifter» på kva som skal til for at ein elev løftar seg til eit nytt kunnskaps- og ferdigheitsnivå. Våre medlemmar opplever at presset for å gje skreddarsydde framovermeldingar, ingen ende vil ta. Desse momenta gjer at tida ein lærar og lektor nyttar til vurderingsarbeid, er mykje lengre no enn før.

Av erfaring og forsking veit vi at fagkunnskapen til den som formidlar, og relasjonar han har til eleven, er viktig for læring. Det let seg ikkje gjere å setje dette heilt vekk til KI, sjølv om det hadde vore både økonomisk og tidsmessig effektivt. Det er berre menneske som kan ha ekte relasjonar, og det er berre menneske som kan ha heile biletet av ein læringssituasjon. Læraren og lektoren er det naudsynte menneskelege leddet mellom teknologien og elevane i utdanning.

Framleis ansvarleg

KS og Udir peikar i rapporten «Strategi for digital kompetanse og infrastruktur» på at bruk av digitale læringsressursar ikkje fritek læraren frå ansvaret med å følgje opp elevane sin progresjon i faget. Dette blir nemnt i samband med bruk av adaptive læremiddel, der elevar automatisk får læringsressursar og oppgåver med ulik vanskegrad ut frå tidlegare læringsaktivitet og oppgåveløysing. Viss ein ikkje kan sete vekk progresjonsansvaret, så kan ein i alle fall ikkje setje vekk ansvaret med karaktersetjing. Autonome beslutningstakarar er både prinsipielt, etisk og juridisk problematisk, særleg med tanke på elevane sitt personvern. Ein må finne ut kvar ei slik grense går, og når ein har gått for langt og gjeve hovudansvaret til automatane.

Handa på rattet

Når ein skal finne ut av korleis, og eventuelt om, KI skal nyttast til retting av elevarbeid, må ein gjere grundige vurderingar. Dette må ikkje berre gjerast på eit overordna nivå, men også tufta på kvart enkelt fag. Vi må sleppe å få ein reprise på korleis både PC-ar og digitale hjelpemiddel har blitt innførte i skulen dei siste 20 åra, der vi med fagleg pedagogisk kompetanse ikkje vart tilstrekkeleg lytta til.

Det viktigaste er at vi som profesjon har ei stødig hand på rattet når ein eventuelt skal finne ut kva rolle KI skal ha i å vurdere elevane sitt arbeid. Dette i samarbeid med arbeidsgjevarane og andre sentrale aktørar. Vi forventar at «automat-aktørane» ikkje har ein bror i kommunen, og at det er opp til læraren om det blir ingen, éin eller fleire automatar i spelelokalet. Ein heil spelehall skal vi uansett ikkje ha!